Μια σειρά της Μαρίνας Δανέζη.

Αθήνα… Μητρόπολη-σύμβολο του ευρωπαϊκού Νότου, με ισόποσες δόσεις «grunge and grace», όπως τη συστήνουν στον πλανήτη κορυφαίοι τουριστικοί οδηγοί, που βλέπουν στον ορίζοντά της τη γοητευτική μίξη της αρχαίας ιστορίας με το σύγχρονο «cool».
Αλλά και μεγαλούπολη-παλίμψηστο διαδοχικών εποχών και αιώνων, διαχυμένων σε έναν αχανή ωκεανό από μπετόν και πολυκατοικίες, με ακαταμάχητα κοντράστ και εξόφθαλμες αντιθέσεις, στο κέντρο και τις συνοικίες της οποίας, ζουν και δρουν τα σχεδόν 4.000.000 των κατοίκων της.

Ένα πλήθος διαρκώς εν κινήσει, που από μακριά μοιάζει τόσο απρόσωπο και ομοιογενές, μα όσο το πλησιάζει ο φακός, τόσο καθαρότερα διακρίνονται τα άτομα, οι παρέες, οι ομάδες κι οι κοινότητες που γράφουν κεφάλαια στην ιστορίας της «ένδοξης πόλης».

Αυτό ακριβώς το ζουμ κάνει η κάμερα του ντοκιμαντέρ «ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ – Ιστορίες της πόλης», αναδεικνύοντας το άγραφο στόρι της πρωτεύουσας και φωτίζοντας υποφωτισμένες πλευρές του ήδη γνωστού.
Άνδρες και γυναίκες, άνθρωποι της διπλανής πόρτας και εμβληματικές προσωπικότητες, ανήσυχοι καλλιτέχνες και σκληρά εργαζόμενοι, νέοι και λιγότερο νέοι, «βέροι» αστοί και εσωτερικοί μετανάστες, ντόπιοι και πρόσφυγες, καταθέτουν στα πλάνα του τις ιστορίες τους, τις διαφορετικές ματιές τους, τα μικρότερα ή μεγαλύτερα επιτεύγματά τους και τα ιδιαίτερα σήματα επικοινωνίας τους στον κοινό αστικό χώρο.

Το «ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ – Ιστορίες της πόλης» είναι ένα τηλεοπτικό ταξίδι σε ρεύματα, τάσεις, κινήματα και ιδέες στα πεδία της μουσικής, του θεάτρου, του σινεμά, του Τύπου, του design, της αρχιτεκτονικής, της γαστρονομίας που γεννήθηκαν και συνεχίζουν να γεννιούνται στον αθηναϊκό χώρο.
«Καρποί» ιστορικών γεγονότων, τεχνολογικών εξελίξεων και κοινωνικών διεργασιών, μα και μοναδικά «αστικά προϊόντα» που «παράγει» το σμίξιμο των «πολλών ανθρώπων», κάποια θ’ αφήσουν ανεξίτηλο το ίχνος τους στη σκηνή της πόλης και μερικά θα διαμορφώσουν το «σήμερα» και το «αύριο» όχι μόνο των Αθηναίων, αλλά και της χώρας.

Μέσα από την περιπλάνησή του στις μεγάλες λεωφόρους και τα παράπλευρα δρομάκια, σε κτίρια-τοπόσημα και στις «πίσω αυλές», σε εμβληματικά στέκια και σε άσημες «τρύπες», αλλά κυρίως μέσα από τις αφηγήσεις των ίδιων των ανθρώπων-πρωταγωνιστών το «ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ – Ιστορίες της πόλης» αποθησαυρίζει πρόσωπα, εικόνες, φωνές, ήχους, χρώματα, γεύσεις και μελωδίες ανασυνθέτοντας μέρη της μεγάλης εικόνας αυτού του εντυπωσιακού παλιού-σύγχρονου αθηναϊκού μωσαϊκού που θα μπορούσαν να διαφύγουν.

Με συνοδοιπόρους του ακόμη ιστορικούς, κριτικούς, κοινωνιολόγους, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφους, αναλυτές και με πολύτιμο αρχειακό υλικό το «ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ – Ιστορίες της πόλης» αναδεικνύει διαστάσεις της μητρόπολης που μας περιβάλλει αλλά συχνά προσπερνάμε και συμβάλλει στην επανερμηνεία του αστικού τοπίου ως στοιχείου μνήμης αλλά και ζώσας πραγματικότητας.

Σχεδόν 80 χρόνια ιστορίας μετρά στο κλεινόν μας άστυ το «Θέατρο Τέχνης», φέροντας άσβεστη τη σφραγίδα του «μεγάλου δάσκαλου» και ιδρυτή του, Καρόλου Κουν, του ανθρώπου που, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, «σε δίδασκε μόνο με την παρουσία του», «σαν τρομερός μαέστρος που όταν μπαίνει στο χώρο, αλλάζει η πυκνότητά του κι οι άνθρωποι ακούν».

Το «Θέατρο Τέχνης» γεννιέται το 1942, στην αρχή της Γερμανικής Κατοχής, μιας εποχής «συναισθηματικά πλούσιας», όπως τη χαρακτήρισε ο ίδιος ο δημιουργός του: «Τότε είχαμε πολύ κουράγιο» θα σημειώσει, «ήταν σαν αντίσταση».

Ύστερα από κάποια χρόνια περιπλάνησης σε φιλικές στέγες, το 1954 το «Θέατρο Τέχνης» μεταφέρεται στο δικό του τόπο: «μια εγκαταλελειμμένη αποθήκη, πρώην μπαρ των Γερμανών, με ψοφίμια και νερά» που ο εμπνευσμένος δημιουργός του θα πετύχει να μετατρέψει στο θρυλικό «Υπόγειο» της οδού Πεσμαζόγλου.

Πάνω σε ένα πακέτο τσιγάρα, με ένα αναμμένο σπίρτο, σκαρώνει ο Κουν το πρώτο σχέδιο του ημικυκλικού θεάτρου, που θα εξελισσόταν σε ένα χώρο εντελώς πρωτοποριακό, ο οποίος έμελλε να αλλάξει τη θεατρική εμπειρία ηθοποιών και θεατών.

Στη χωροταξική αυτή σύλληψη, θα βρει την καλύτερή της θέση για να ανθίσει και η πρωτόγνωρη προσέγγιση του «θεάτρου συνόλου» που πρέσβευε ο Κουν, όπου «ζητούμενο είναι το εμείς, όχι το εγώ» και όπου η έννοια του πρωταγωνιστή αποδομείται.

Το «Τέχνης» και Δραματική Σχολή του Κουν (που ιδρύεται επίσης το ’42 και λειτουργεί μέχρι σήμερα στην καρδιά της Αθήνας, στην Ιπποκράτους) θα γράψουν λαμπρές σελίδες στην ιστορία του ελληνικού θεάτρου, εισάγοντας το «μοντέρνο» στα κεφάλαιά της.

«Κορφολογώντας τον ανθό της παγκόσμιας θεατρικής συγγραφής, θα συστήσουν στο ελληνικό κοινό τον Ιονέσκο, τον Μπέκετ, τον Πίντερ», έργα των οποίων σε πρώτη φάση θα εκληφθούν από μέλη των παλιότερων γενιών ως «ακαταλαβίστικα». Θα δουλέψουν με Ίψεν, Μπέρναρντ Σο, Πιραντέλο, Τένεσι Ουίλιαμς και Χάινερ Μίλερ, θα προσεγγίσουν με τρόπο που θα συζητηθεί το αρχαίο δράμα και θα δώσουν βήμα σε νέους Έλληνες συγγραφείς, παρουσιάζοντας τους Γ. Σεβαστίκογλου, Α. Σολωμό, Δημ. Κεχαΐδη, Ιακ. Καμπανέλλη, Λ. Αναγνωστάκη, Γ. Σκούρτη και τόσους άλλους…

Τσαρούχης, Μόραλης, Ελύτης, Χατζιδάκις, Θεοδωράκης, Λεοντής, Μελίνα Μερκούρη, όλη η γενιά του ’30, θα σχετιστεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με τις παραστάσεις του «Τέχνης», ενώ από τη Σχολή του θα αναδυθούν προσωπικότητες άξιες που υπηρετούν σοβαρά τη θεατρική παιδεία του τόπου μας.

Τη μακρά πορεία του ιστορικού θεάτρου και πλευρές της μοναδικής προσωπικότητας του παθιασμένου ιδρυτή του φωτίζει η κάμερα του ΚΛΕΙΝΟΝ ΑΣΤΥ στο επεισόδιο «Θέατρο Τέχνης».
Με τις μαρτυρίες θεατρολόγων, ηθοποιών, συνθετών, σκηνοθετών, σπουδαστών, ανθρώπων που γνώρισαν, συνεργάστηκαν, διδάχθηκαν ή μελέτησαν σε βάθος το Θέατρο Τέχνης και με πλούσιο αρχειακό υλικό, οι θεατές θα απολαύσουν ένα μαγικό και πολυεπίπεδο ταξίδι από τα πρώτα θεατρικά βήματα του Κάρολου Κουν, τότε που διέπρεπε σε ρόλους γυναικείους και την εποχή που τον διαμόρφωσε σε «ένα διαρκές ανάμεσα» σε πολλαπλές ταυτότητες ως την κορύφωση της εκρηκτικής δημιουργικότητάς του, τη βαθιά επιρροή που είχε στους μαθητές του και τις αξίες που τους εμφύσησε.

Ποια ανάγκη οδηγεί έναν άνθρωπο να ανοίξει θέατρο μες στον Πόλεμο;
Τι ήταν ο «λαϊκός εξπρεσιονισμός», τι σήμανε το ημικυκλικό θέατρο, πώς βιώθηκε το «θέατρο συνόλου» από τους ηθοποιούς;
Γιατί οι «Όρνιθες» θεωρήθηκαν παράσταση-σκάνδαλο και «κατέβηκαν» άρον άρον απ’ το Ηρώδειο αναστατώνοντας το ’59 τη ζωή της Αθήνας;
Θρύλος ή αλήθεια, η «κόντρα» μεταξύ Εθνικού και «Θεάτρου Τέχνης»;
Τι κληροδότησε και τι πρεσβεύει σήμερα το «Θέατρο Τέχνης Κάρολος Κουν».

Εκτός απ’ το ένδοξο παρελθόν, μπορεί να ελπίζει σε ένα λαμπρό παρόν και μέλλον; Μερικά επιπλέον ερωτήματα που βρίσκουν απαντήσεις μέσα από τους καλεσμένους του επεισοδίου.

Στις οκτώ δεκαετίες ζωής του ιστορικού θεάτρου και στο ανεξίτηλο στίγμα του ιδρυτή του Κάρολου Κουν μας ταξιδεύουν με τις αφηγήσεις τους (με αλφαβητική σειρά) οι:
Κάτια Γέρου (Ηθοποιός), Δηώ Καγγελάρη (Θεατρολόγος), Μαριάννα Κάλμπαρη (Καλλιτεχνική Διευθύντρια Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν), Χρήστος Λεοντής (Συνθέτης), Πλάτων Μαυρομούστακος (Θεατρολόγος – Καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α.), Μάνια Παπαδημητρίου (Ηθοποιός – Σκηνοθέτης), Λένα Παπαληγούρα (Ηθοποιός), Ρένη Πιττακή (Ηθοποιός), Μιχάλης Σαράντης (Ηθοποιός), Γεωργία Σιδέρη (Υπεύθυνη Δημιουργικών Θεάτρου Τέχνης)