Στην ΕΡΤ, η πορεία μιας εκπομπής 39 ετών!!!

Η μακροβιότερη πολιτιστική εκπομπή της τηλεόρασης

Τριάντα εννέα χρόνια συνεχούς παρουσίας το «Μονόγραμμα» στη δημόσια τηλεόραση. Έχει καταγράψει με μοναδικό τρόπο τα πρόσωπα που σηματοδότησαν με την παρουσία και το έργο τους την πνευματική, πολιτιστική και καλλιτεχνική πορεία του τόπου μας.

«Εθνικό αρχείο» έχει χαρακτηριστεί από το σύνολο του Τύπου και για πρώτη φορά το 2012 η Ακαδημία Αθηνών αναγνώρισε και βράβευσε οπτικοακουστικό έργο, απονέμοντας στους δημιουργούς-παραγωγούς και σκηνοθέτες Γιώργο και Ηρώ Σγουράκη το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου τους και ιδίως για το «Μονόγραμμα» με το σκεπτικό ότι: «…οι βιογραφικές τους εκπομπές αποτελούν πολύτιμη προσωπογραφία Ελλήνων που έδρασαν στο παρελθόν αλλά και στην εποχή μας και δημιούργησαν, όπως χαρακτηρίστηκε, έργο “για τις επόμενες γενεές”».

Η ιδέα της δημιουργίας ήταν του παραγωγού - σκηνοθέτη Γιώργου Σγουράκη, προκειμένου να παρουσιαστεί με αυτοβιογραφική μορφή η ζωή, το έργο και η στάση ζωής των προσώπων που δρουν στην πνευματική, πολιτιστική, καλλιτεχνική, κοινωνική και γενικότερα στη δημόσια ζωή, ώστε να μην υπάρχει κανενός είδους παρέμβαση και να διατηρηθεί ατόφιο το κινηματογραφικό ντοκουμέντο.

Η μορφή της κάθε εκπομπής έχει στόχο την αυτοβιογραφική παρουσίαση (καταγραφή σε εικόνα και ήχο) ενός ατόμου που δρα στην πνευματική, καλλιτεχνική, πολιτιστική, πολιτική, κοινωνική και γενικά στη δημόσια ζωή, κατά τρόπο που κινεί το ενδιαφέρον των συγχρόνων του.

Ο τίτλος είναι από το ομότιτλο ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη (με τη σύμφωνη γνώμη του) και είναι απόλυτα καθοριστικός για το αντικείμενο που διαπραγματεύεται: Μονόγραμμα = Αυτοβιογραφία.

Το σήμα της σειράς είναι ακριβές αντίγραφο από τον σπάνιο σφραγιδόλιθο που υπάρχει στο Βρετανικό Μουσείο και χρονολογείται στον τέταρτο ως τον τρίτο αιώνα π.Χ. και είναι από καφετί αχάτη.

Τέσσερα γράμματα συνθέτουν και έχουν συνδυαστεί σε μονόγραμμα. Τα γράμματα αυτά είναι το Υ, Β, Ω και Ε. Πρέπει να σημειωθεί ότι είναι πολύ σπάνιοι οι σφραγιδόλιθοι με συνδυασμούς γραμμάτων, όπως αυτός που έχει γίνει το χαρακτηριστικό σήμα της τηλεοπτικής σειράς.

Το χαρακτηριστικό μουσικό σήμα που συνοδεύει τον γραμμικό αρχικό σχηματισμό του σήματος με την σύνθεση των γραμμάτων του σφραγιδόλιθου, είναι δημιουργία του συνθέτη Βασίλη Δημητρίου.

Σε κάθε εκπομπή ο/η αυτοβιογραφούμενος/η οριοθετεί το πλαίσιο της ταινίας η οποία γίνεται γι' αυτόν. Στη συνέχεια με τη συνεργασία τους καθορίζεται η δομή και ο χαρακτήρας της όλης παρουσίασης. Μελετούμε αρχικά όλα τα υπάρχοντα βιογραφικά στοιχεία, παρακολουθούμε την εμπεριστατωμένη τεκμηρίωση του έργου του προσώπου το οποίο καταγράφουμε, ανατρέχουμε στα δημοσιεύματα και στις συνεντεύξεις που το αφορούν και μετά από πολύμηνη πολλές φορές προεργασία ολοκληρώνουμε την τηλεοπτική μας καταγραφή.

Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί 380 περίπου πρόσωπα και θεωρούμε ως πολύ χαρακτηριστικό, στην αντίληψη της δημιουργίας της σειράς, το ευρύ φάσμα ειδικοτήτων των αυτοβιογραφουμένων, που σχεδόν καλύπτουν όλους τους επιστημονικούς, καλλιτεχνικούς και κοινωνικούς χώρους με τις ακόλουθες ειδικότητες: αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, αστροφυσικοί, βαρύτονοι, βιολονίστες, βυζαντινολόγοι, γελοιογράφοι, γεωλόγοι, γλωσσολόγοι, γλύπτες, δημοσιογράφοι, διευθυντές ορχήστρας, δικαστικοί, δικηγόροι, εγκληματολόγοι, εθνομουσικολόγοι, εκδότες, εκφωνητές ραδιοφωνίας, ελληνιστές, ενδυματολόγοι, ερευνητές, ζωγράφοι, ηθοποιοί, θεατρολόγοι, θέατρο σκιών, ιατροί, ιερωμένοι, ιμπρεσάριοι, ιστορικοί, ιστοριοδίφες, καθηγητές πανεπιστημίων, κεραμιστές, κιθαρίστες, κινηματογραφιστές, κοινωνιολόγοι, κριτικοί λογοτεχνίας, κριτικοί τέχνης, λαϊκοί οργανοπαίκτες, λαογράφοι, λογοτέχνες, μαθηματικοί, μεταφραστές, μουσικολόγοι, οικονομολόγοι, παιδαγωγοί, πιανίστες, ποιητές, πολεοδόμοι, πολιτικοί, σεισμολόγοι, σεναριογράφοι, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, σκιτσογράφοι, σπηλαιολόγοι, στιχουργοί, στρατηγοί, συγγραφείς, συλλέκτες, συνθέτες, συνταγματολόγοι, συντηρητές αρχαιοτήτων και εικόνων, τραγουδιστές, χαράκτες, φιλέλληνες, φιλόλογοι, φιλόσοφοι, φυσικοί, φωτογράφοι, χορογράφοι, χρονογράφοι, ψυχίατροι.


Η νέα σειρά εκπομπών:

Αυτοβιογραφούνται στην ενότητα αυτή: ο ζωγράφος Γιάννης Αδαμάκος, ο ηθοποιός Άγγελος Αντωνόπουλος, ο επιστήμονας και καθηγητής του ΜΙΤ Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος, ο γλύπτης Αριστείδης Πατσόγλου, η σκιτσογράφος, σκηνογράφος και ενδυματολόγος Έλλη Σολομωνίδου-Μπαλάνου, ο παλαίμαχος ποδοσφαιριστής Κώστας Νεστορίδης, η τραγουδίστρια Δήμητρα Γαλάνη, ο ποιητής, αρθρογράφος και μελετητής τους παραδοσιακού μας τραγουδιού Παντελής Μπουκάλας, ο τραγουδιστής Λάκης Χαλκιάς, ο αρχιτέκτονας Κωνσταντίνος Δεκαβάλλας, ο ζωγράφος Μάκης Θεοφυλακτόπουλος, η συγγραφέας Τατιάνα Αβέρωφ, ο αρχαιολόγος και Ακαδημαϊκός Μανώλης Κορρές, η ζωγράφος Μίνα Παπαθεοδώρου Βαλυράκη, ο κύπριος ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ο ζωγράφος Γιώργος Ρόρρης, ο συγγραφέας και πολιτικός Μίμης Ανδρουλάκης, ο αρχαιολόγος Νίκος Σταμπολίδης, ο λογοτέχνης Νάσος Βαγενάς, ο εικαστικός Δημήτρης Ταλαγάνης, η συγγραφέας Μάρω Δούκα, ο δεξιοτέχνης του κλαρίνου Βασίλης Σαλέας, ο συγγραφέας Άλέξης Πανσέληνος, ο τραγουδοποιός Κώστας Χατζής, η σκηνοθέτης Κατερίνα Ευαγγελάτου, η ηθοποιός και συγγραφέας παιδικών βιβλίων Κάρμεν Ρουγγέρη, η συγγραφέας Έρη Ρίτσου, και άλλοι.

Μια ιστορία πάνω από 150 χρόνων, τρεις γενιές στο θέατρο Σκιών, πίσω από τον μπερντέ, με την παράγκα του Καραγκιόζη και τα σαράι του Πασά, στις δύο άκρες, ο Σωτήρης Χαρίδημος, ο τελευταίος των μεγάλων της γενιάς του, αφηγείται στο Μονόγραμμα.

Με αστείρευτη ζωντάνια κι ένα πείσμα να τα διασώσει όλα, τώρα που η κουλτούρα του θεάτρου Σκιών αρχίζει και απομακρύνεται, παρά τη λατρεία που της έχουν τα παιδιά, ο Σωτήρης Χαρίδημος, μιλάει για τη ζωή του και τους προγόνους του, σχεδιάζοντας σκιτσάκια του Καραγκιόζη και αυτοσχεδιάζοντας στη στιγμή μια σύντομη παρλάτα!

Εκεί, στο Μουσείο Χαρίδημου – έργο κυρίως των χειρών του – που στεγάζεται στο ισόγειο του Πολιτιστικού Κέντρου «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων, στο Θησείο.

Το Θέατρο Σκιών, πανάρχαια Τέχνη, μας έρχεται από την Κίνα, την εποχή του Κομφούκιου. Αιώνες αργότερα οι Τούρκοι μαγεύτηκαν από τα Μαύρα Μάτια (καρα-γκιοζ) του πονηρού φτωχοδιάβολου, που περιγελούσε το Σαράι, και θέλησαν να τον κάνουν δικό τους. Τον διεκδίκησαν κατά καιρούς, η Περσία, η Ινδία, η Ταϊλάνδη… Ο Χαρίδημος δεν το δέχεται επ’ ουδενί αυτό. «Ο Καραγκιόζης είναι Έλληνας» λέει. «Είναι η συνέχεια του αρχαίου μυθογράφου μας, του Αισώπου». Ο Μεγαλέξανδρος, άλλη αναπόσπαστη φιγούρα του θεάτρου Σκιών, επιβεβαιώνει αυτή τη συνέχεια, μέσα στα χρόνια…

Το πραγματικό επώνυμο της οικογένειας ήταν διαφορετικό. «Ήταν υποτιμητικό το να είσαι καραγκιοζοπαίχτης, γι’ αυτό και τα παλιά χρόνια αλλάζανε ονόματα. Μεγάλοι καραγκιοζοπαίχτες όπως ο Μίμαρος, ο Μόλλας και ο Χαρίδημος αλλάξανε τα επίθετα τους. Από Σαντούνης ονομάστηκε Μίμαρος, από Παπούλιας Μόλλας, κι από Χαρίτος ονομάστηκε Χαρίδημος», εξηγεί ο Σωτήρης Χαρίδημος.

Είναι ο τελευταίος υιός του Χρήστου Χαρίδημου, του μεγάλου καλλιτέχνη που άφησε εποχή στο θέατρο σκιών. Είχε μόνιμο θέατρο στον Πειραιά, για περίπου σαράντα χρόνια, παίζοντας μαζί με το γιο του, τον Γιώργο Χαρίδημο. Το εισιτήριο ήταν τότε τρεις δραχμές. Υπήρξαν σαιζόν, με δυο παραστάσεις απογευματινή, βραδινή, που κόβονταν σαράντα χιλιάδες εισιτήρια.

Ο Σωτήρης Χαρίδημος, μεγάλωσε κυριολεκτικά πίσω από τον «μπερντέ» του πατέρα και του αδελφού του. Έμαθε την Τέχνη, ωστόσο βρήκε δουλειά ως δημόσιος υπάλληλος. Μετά τη συνταξιοδότησή του, αφιερώθηκε με πάθος στο Θέατρο Σκιών κάνοντας εκθέσεις, συμμετέχοντας σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και σε προγράμματα Λαϊκής Επιμόρφωσης του Δήμου Αθηναίων. Έχει γυρίσει όλη την Ελλάδα, διδάσκοντας και παίζοντας Καραγκιόζη, όπου τον ζητούν πηγαίνει πρόθυμα.

Ο Σωτήρης Χαρίδημος, παραδίδει δωρεάν μαθήματα Καραγκιόζη στα παιδιά. Κατασκευάζει φιγούρες και σκηνικά. Γράφει σκετσάκια. Διατηρεί ζωντανό το Μουσείο Θεάτρου Σκιών «Χαρίδημος» όπου παρουσιάζονται πάνω από χίλια εκθέματα, με παλιές τεχνικές αλλά και σύγχρονες, όπως φιγούρες από δέρμα βουβαλιού, χαρτόνι, ζελατίνη, παμπάλαια πανόδετα χειρόγραφα βιβλία, μυθολογικές παραστάσεις, φωτογραφικά ντοκουμέντα και εργαλεία. Ένας ολόκληρος κόσμος, μια ολόκληρη εποχή διηγείται την ιστορία της, μέσα σ αυτό το Μουσείο του Ελληνικού Λαϊκού Θεάτρου Σκιών.